PETSHOPLARDAKİ HAK İHLALLERİ VE DENETİM YOLLARI
Canlı hayvan üretim ve satışı başlı başına bir hayvan hakkı ihlalidir. Hissetme kabiliyeti olan, yaşam döngüsü içinde beslenme, barınma, üreme gibi konularda kendi iradesiyle hareket eden canlıların bir eşya gibi satım sözleşmesinin konusu olması kabul edilemez. Söz konusu satışların ne kadar mükemmel koşullarda gerçekleştiğinin hiçbir önemi yoktur. Kaldı ki mükemmel koşullar diye bir şey de kesinlikle söz konusu değildir.
Geçtiğimiz dönem TBMM’de kadük kalan Hayvan Koruma Kanunu tasarısında da petshoplarda kedi köpek satışının yasaklanması düzenlenmişti; ancak üretim çiftliklerinde kedi köpek satışı serbest bırakılmıştı. Hal böyle olunca da hayvanlar için değişen pek de bir şey olmayacaktı. Zaten biliyorsunuz, merdiven altı üretim halihazırda da çok fazla, denetim ruhsatlı iş yerleri için bile son derece gevşek, hayvan ölmüş mü hasta mı diye düşünen ne bir yetkili, ne bir üretici ne de bir satıcı var. Yurt dışından hayvan girişi engellenmediği, hayvan satışının kesin olarak yasaklanarak ciddi cezai müeyyidelere bağlanmadığı, kısırlaştırma işlemine gereken önem verilmediği müddetçe petshop ve barınaklardaki rezaletlere son vermenin kesin bir yolu yok.
Konuyla ilgili Ev ve Süs Hayvanlarının Üretim, Satış, Barınma ve Eğitim Yerleri Hakkında Yönetmelik adında bir yönetmelik var. Toplam 22 maddeden oluşan, basit bir yönetmelik. Petshoplarla ilgili olarak herhangi bir şikayette bulunmanız gerektiği takdirde önce bu yönetmeliğe göz gezdirmenizi, şikayette bulunacağınız konuyla ilgili işinize yarayabileceğini düşündüğünüz düzenlemeleri öğrenmenizi öneririm. Ben de size önemli noktaları işaret etmeye çalışacağım.
Petshopların açılması için ruhsat verilmesi işlemi İl Tarım Müdürlüklerince yapılır. Denetimler için orman ve su işleri yetkilidir. Öte yandan iş yükü fazlalığı nedeniyle denetimler yer yer (her yerde değil) belediyelerin veteriner işleri tarafından da yapılmaktadır.
Ruhsat verilmesi sırasında söz konusu yönetmeliğin 7. Maddesinde yer alan şartların var olup olmadığı araştırılır. Bu 7. Madde önemli, çünkü işletmeleri şikayet ederken dayanağınızın bel kemiğini oluşturacak madde işte bu maddedir. Eminim Türkiye’de yer alan petshopların %90’ının ruhsatı şu maddede yer alan şartların eksikliği nedeniyle iptal edilir.
Bu madde petshoptaki asgari hijyen ve hayvanların barındırılma koşullarını düzenleyen maddedir. Son derece ayrıntılı ve sıkı koşullar içermektedir. Buna göre;
MADDE 7 –
(1) Çalışma izni verilmesi için iş yerlerinde aşağıdaki asgari teknik ve sağlık şartlarının bulunması zorunludur.
a) İş yerleri, insan gıdası imal edilen iş yerlerini olumsuz etkileyecek mesafelere kurulamaz.
b) İş yeri zemini ve duvarları kolay yıkanabilen ve dezenfekte edilebilen su geçirmez açık renkli fayans, mermer veya benzeri bir malzeme ile kaplanır.
c) İş yeri zemini eğimli olur ve zeminde kanalizasyon veya fosseptiğe bağlı ızgaralı veya sifonlu yer süzgeci bulundurulur.
ç) İş yerlerinde, şehir şebekesine bağlı su tesisatı veya bu amaca yönelik yeterli kapasitede su deposu bulundurulur.
d) Zeminin ve duvarların temizlik ve dezenfeksiyonu için basınçlı su, musluk ve hortum düzeneği bulundurulur.
e) Hayvanları rahatsız edecek kadar güçlü veya yetersiz aydınlatma ile hayvanları doğrudan etkileyecek ışıklandırma yapılamaz.
f) İş yerlerinin dışarıya açılan pencere kanatları her türlü haşerenin girmesini engelleyecek tarzda kapatılır.
g) İş yerinin havasını, iklim, hayvan sayısı ve hayvan türü gibi koşullara bağlı olarak temizleyebilen havalandırma tesisatı bulundurulur.
ğ) Kafes ve ekipmanlar ile malzemeler, dezenfektanlara dayanıklı, paslanmaz ve kolay temizlenebilir malzemeden yapılır.
h) İş yeri, hastalık yapan mikroorganizmalara ve parazitlere karşı haftada bir olmak üzere, hastalık şüphesi durumu ile gerekli görülen zamanlarda da dezenfekte edilir.
ı) Her kafeste barındırılan hayvan türüne uygun yemlik, suluk ve altlık bulundurulur. Kafes, suluk ve yemlik gibi malzemeler her gün ve her hayvan değişiminden önce temizlenip dezenfekte edilir. Altlıklar her gün, gerekli durumlarda daha sık ve hayvan değişimlerinde mutlaka değiştirilir ve her değiştirilmeden kafes dezenfekte edilir.
i) Hayvanların yaşam alanları ve standartlarının minimum ölçüleri, Bakanlıkça belirlenir.
j) Hayvanların türüne özgü şartlarda bakılması, beslenmesi ve barındırılması sağlanır.
k) İş yerlerinde bulunan hayvanlar ayrı ayrı kafes veya bölümlerde bulundurulur. Aynı türden dahi olsa, birbirine zarar verebilecek hayvanlar bir arada tutulamaz.
l) İş yerlerinde bulunan hayvanların, türü, ırkı, yaşı ve diğer bilgilerini içeren etiketler, hayvanın tutulduğu ünite ya da kafes üzerine asılır.
m) İş yerlerinde çevreye rahatsızlık verecek hayvan seslerinin veya kötü kokunun yayılmaması için gerekli önlemler alınır.
n) Temizlik artıkları, kullanılmış altlıklar ve dışkılar, dayanıklı, ağzı bağlanabilen naylon torbalar içinde muhafaza edilir ve işyeri dışına bırakılamaz.
o) İş yerinde ölen hayvanlar, işyeri veteriner hekimine bildirilir. Ölen hayvanlar tıbbi atık torbalarına konularak, uygun şartlarda muhafaza edilip, usulüne uygun şekilde bertaraf edilir.
ö) Bu Yönetmeliğe tabi iş yerlerinde, 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununa tabi ihbarı mecburi bir hastalık çıktığında, veteriner hekim durumu en ivedi şekilde resmi makamlara haber vermek ve yetkililerce alınacak yasal tedbirleri uygulamakla yükümlüdür.
p) Bu Yönetmeliğe tabi iş yerlerinde bulunan hayvanlar, salgın hayvan hastalığı şüphesi durumunda il veya ilçe müdürlükleri tarafından sahiplerinin sorumluluğunda karantinaya aldırılır. Karantina süresince yapılan her türlü masraflar işyeri sahibine aittir.
r) İş yerlerinde ürün satışı yapılacak ise, ürünler zeminden en az 10 cm yükseklikte, hayvanların temas edemeyeceği, kolay temizlenebilir raflarda satışa sunulur.
s) İş yerlerinde hasta, yaralı veya sakat hayvanlar ayrı bir bölümde barındırılır.
ş) Altlık malzemesi, kuru, emici özellikte ve tozsuz olur.
t) İş yerinde, Bakanlıkça satışına izin verilen veteriner sağlık ürünleri bulundurulabilir. İş yerleri, bu ürünlerin bulunması ile ilgili usul ve esaslara uymak zorundadır.
u) İş yeri sahibi, iş yerine bu Yönetmelikte belirtilen şartları sağlamaktan sorumludur.
Bunlar ruhsat verilmesi şartlarıydı. Yine aynı yönetmeliğin 12. Maddesinde petshoplarda uyulması gerekli şartlar ayrıca düzenlenmiştir.
Buna göre;
MADDE 12 – (1) Ev ve süs hayvanlarının satışında, aşağıdaki hususlara uyulması esastır.
a) Ev ve süs hayvanı satışları, sahipsiz hayvanların bulundukları barınaklarda, üretim yerlerinde ve yer seçim komisyonu tarafından uygun görülen yerlerde yapılır.
b) Kimliklendirilmiş kedi ve köpek yavrularına Bakanlık tarafından talimatla belirtilen zamanlarda aşı ve iç-dış parazit ilaçlaması yapılır. En son yapılan aşılama tarihi üzerinden on beş gün geçmiş yavruların satışı yapılabilir.
c) İthali yasak hayvanların satışı yasaktır.
ç) Onaltı yaşından küçük kişilere ev ve süs hayvanı satılamaz.
d) Müşterilerin kafeste bulunan hayvanlara direk teması ve ulaşmasını önleyecek gerekli tedbirler alınır.
e) Satış yerinde gebe veya yeni doğum yapmış hayvanlar ile tüylenmemiş kanatlı yavruları ve iki aylıktan küçük kedi ve köpek yavrusu bulundurulamaz.
f) Satış yerindeki tüm hayvanlara periyodik aşılar, iç ve dış parazit ilaçlar işyeri veteriner hekimi tarafından bir program dahilinde gününde yapılarak kayıt defterine işlenir.
g) Hayvan satış yerlerindeki hayvanların türü, ırkı, yaşı ve diğer bilgilerini içeren etiketler hayvanın bulunduğu ünite ya da kafes üzerine asılır.
ğ) Çevreden ve doğadan alınan veya izinli kuruluştan alınmayan hayvanların satışı yapılamaz.
h) Yuvadan erken alınmış veya tüylenmesini tamamlamamış yavru kuşlar satışa sunulmaz.
ŞİKAYET VE DENETİM
Pet shoplarla ilgili olarak şikayette bulunacağınız zaman muhatabınız Valiliktir. Dilekçeniz valiliğe hitaben düzenlenmelidir. Esasen idari başvuru yapılırken muhatabı yanlış gösterseniz dahi başvuru yaptığınız idari merci başvurunuzu yetkili mercie göndermekle mükellef olsa da bu kurumların inanılmaz yavaş işleyen kurumlar olduğunu, sizin dilekçeniz doğru adresi bulana kadar çok ciddi zaman kaybı yaşanacağını ve bedeli de hayvanların ödeyeceğini unutmayın.
Doğru ve net dilekçeler önemli. Valilik söz konusu denetimini İl Çevre Müdürlüğü aracılığıyla yerine getirir. İl Çevre Müdürlüğü şikayete konu ettiğiniz işletmeyi 5199 sayılı Hayvan Koruma Kanununa uygunluk yönünden denetlemek ve gerekli görüldüğü takdirde idari para cezası uygulamakla yetkilendirilmiştir. Öte yandan şikayete konu edilenler iş yeri ruhsatı iptali gerektiriyor ise ruhsatı iptal etmeye yetkili İl Tarım Müdürlüğüdür. Şikayet dilekçenizi oluştururken size belli başlı noktalarını aktarmaya çalıştığım Ev ve Süs Hayvanları Yönetmeliğinin özellikle 7. ve 12. maddelerindeki düzenlemeleri dikkatlice inceleyin, şikayet ettiğiniz yerde hangi hukuka aykırılıklar var tek tek tespit edin. Ve bunları sırasıyla dilekçenize yazın. Hayvanlar kendilerine uygun kafeste mi tutuluyor, yemek su veriliyor mu, yurt dışından getirtilmiş hayvan var mı, ülkeye giriş evrakı tamam mı, iş yerinde veteriner hekim istihdam edilmiş mi, yönetmelikte düzenlenen diğer şartlara uyulmuş mu, tek tek inceleyin. Dilekçe, Valiliğe hitaben yazılacak, dilekçenin sonuna DAĞITIM kısmı eklenerek, protokol sırası gözetilerek sırayla, BİMER, ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI, GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI, İL ÇEVRE MÜDÜRLÜĞÜ, İL TARIM MÜDÜRLÜĞÜ BELEDİYE BAŞKANLIĞI şeklinde sıralayabilirsiniz. 4982 sayılı Bilgi Edinme Kanununu uyarınca yapılan bir denetimin akıbetini sorduğunuzda 15 iş günü içinde cevap verilmesi zorunludur.
